تقریبا هر محصولی که اکنون می‌بینید، حاصل یک شبکه و روند پیچیده‌ لجستیکی است که زنجیره تامین جهانی را در بر می‌گیرد. مواد خام، قطعات و محصولات نهایی همگی به جابه‌جایی نیاز دارند. هر کالایی که نیاز به جابجایی داشته باشد به احتمال زیاد مدتی را در یک کانتینر حمل‌ونقل استاندارد سپری خواهد کرد. زنجیره تامین جهانی از روش‌های حمل‌ و نقل زمینی شامل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی برای جابه‌جایی کانتینرهای حمل‌ونقل استفاده می‌کند. اغلب اوقات، برای جابه‌جایی محموله‌ها از بیشتر یک روش حمل‌ونقل استفاده می‌شود. این نوع حمل که از چند روش مختلف استفاده می‌کند، حمل و نقل ترکیبی یا حمل‌ و نقل چندوجهی نامیده می‌شود.

حمل و نقل ترکیبی یا چندوجهی چیست؟

حمل و نقل ترکیبی (Intermodal Transportation) به معنای استفاده از دو یا چند روش یا حامل مختلف مانند کشتی، قطار، هواپیما و کامیون برای جابه‌جایی محموله از فرستنده به گیرنده است. برای مثال، یک محموله می‌تواند ابتدا توسط کامیون جابه‌جا و سپس به قطار منتقل شود. زمانی‌که محموله به مقصد نهایی قطار رسید، احتمالا کامیون دیگری آماده باشد تا حمل‌ونقل را به جاده‌ها برای تکمیل انتقال به مقصد نهایی ادامه دهد. حتی ممکن است فرایند از کامیون شروع به حمل‌ و نقل دریایی منتقل شود و پس از رسیدن به بندر، دوباره توسط کامیون ادامه پیدا کند.

این استراتژی حمل‌ونقل در قرن هجدهم در انگلستان آغاز شد و در دهه‌ ۱۹۵۰ با معرفی کانتینرهای فولادی مخصوص حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی که بر اساس مشخصات طراحی وزارت دفاع ایالات متحده ساخته شده بودند، استانداردسازی شد. در این روش از کانتینرهای استاندارد که به کانتینرهای ISO هم معروف هستند، استفاده می‌شود تا بتوان محموله را بدون نیاز به باز کردن و بسته‌بندی مجدد به سرعت بین وسایل مختلف منتقل کرد. فرستندگان اغلب حمل ترکیبی را به‌عنوان راهکاری موثر برای ایجاد تعادل میان هزینه و کیفیت خدمات انتخاب می‌کنند.

انواع روش های حمل و نقل ترکیبی

همان‌طور که گفته شد، حمل ترکیبی شامل ترکیب چندین روش حمل‌ونقل برای جابجایی کالا از یک نقطه به نقطه دیگر است. معمولا این ترکیب‌ها شامل حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، دریایی و در برخی موارد حمل و نقل هوایی خواهد بود. انواع اصلی حمل و نقل ترکیبی عبارت‌اند از:

• ریلی به کامیونی (یا کامیونی به ریلی): این رایج‌ترین نوع حمل و نقل ترکیبی است که در آن کالاها در کانتینرها یا تریلرها از طریق راه‌آهن برای بخش عمده‌ای از مسیر جابه‌جا می‌شوند و سپس برای انجام اولین و آخرین کیلومترها به کامیون‌ها منتقل می‌شوند. این روش حمل‌ونقل امکان حمل‌ونقل مقرون‌به‌صرفه در مسافت‌های طولانی را فراهم می‌کند.
• ریلی به دریایی (یا دریایی به ریلی): در این نوع، کالاها از راه‌آهن به حمل‌ونقل دریایی یا برعکس منتقل می‌شوند تا مسیرهای زمینی و دریایی پوشش داده شوند. این روش برای حمل‌ونقل‌های بین‌المللی رایج است، به‌ویژه زمانی که باید اقیانوس‌ها و مسطح‌های بزرگ آبی عبور کنند.
• کامیونی به دریایی (یا دریایی به کامیونی): این روش شامل جابه‌جایی کالاها با کامیون به بندر است؛ سپس به کشتی منتقل می‌شوند تا بخش دریایی سفر را طی کنند. پس از رسیدن به بندر مقصد، کالاها از کشتی تخلیه می‌شود و توسط کامیون به مقصد نهایی حمل خواهد شد. این روش برای مسیرهای دریایی کوتاه‌تر و زمانی ‌ه اتصالات ریلی به راحتی در دسترس نباشند، مفید است.
• هوایی به کامیونی (یا کامیونی به هوایی): حمل‌ونقل هوایی هم می‌تواند به حمل و نقل ترکیبی اضافه شود. معمولا این روش برای کالاهای با ارزش بالا یا کالاهای حساس به زمان استفاده می‌شود. در این حالت، کالاها توسط کامیون به فرودگاه منتقل می‌شود و به مقصد پرواز می‌کنند و سپس توسط کامیون به مکان نهایی حمل می‌شوند.

هر نوع حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی مزایای خاص خود را دارد و ممکن است باتوجه به عواملی مانند مسافت، جغرافیا، هزینه و نیازهای خاص کالای ارسال شده انتخاب شود.

کاربردهای حمل و نقل چندوجهی چیست؟

حمل و نقل ترکیبی برای کسب‌وکارها و افرادی که به راه‌حل‌های حمل‌ونقل کارآمد، مقرون‌به‌صرفه، به‌ویژه برای مسافت‌های طولانی، مناسب است. این روش به‌طور خاص برای کسانی که با حجم بالای کالاها، محموله‌های بزرگ یا سنگین، و صنایعی که نیازمندی‌های خاصی دارند، مفید است.

برای تولیدکنندگان مواد شیمیایی که به‌دنبال حمل مواد شیمیایی مایع به‌صورت فله‌ای به روشی کارآمد، پایدار، مقرون‌به‌صرفه و سریع هستند، حمل ترکیبی یک تغییر دهنده بازی در زنجیره تامین است. از جمله کاربردهای حمل و نقل چندوجهی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مواد شیمیایی مایع: حمل و نقل ترکیبی برای جابه‌جایی مواد شیمیایی مایع مناسب است؛ چراکه قادر به حمل مخازن ISO بزرگ است. این کانتینرهای تخصصی حمل مواد حساس را به صورت ایمن و کارآمد تضمین می‌کنند.
• کالاهای خشک فله: موادی مانند غلات، زغال‌سنگ و مواد معدنی هم می‌توانند از طریق حمل و نقل ترکیبی ارسال شوند. واگن‌های هاپر (Hopper) بسته و کانتینرهای فله، حمل ایمن و محافظت‌شده در برابر شرایط جوی را فراهم می‌کنند.
• کالاهای مصرفی: کالاهای الکترونیک، لباس و سایر محصولات مصرفی می‌توانند در کانتینرهای حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی ارسال شوند؛ در نتیجه این روش یک راه‌حل مقرون به صرفه و کارآمد برای جابجایی این اقلام بین تولیدکنندگان، مراکز توزیع و خرده‌فروشان است.
• کالاهای فاسدشدنی: کانتینرهای حمل ترکیبی با کنترل دما که به‌نام «ریفریگراتور» شناخته می‌شوند، می‌توانند برای حمل کالاهای فاسدشدنی مانند مواد غذایی و نوشیدنی‌ها استفاده شوند. کانتینرهای ریفریگراتور این اطمینان را می‌دهند که این کالاها در طول مسیر تازه باقی می‌مانند.
• ماشین‌آلات و تجهیزات بزرگ: اقلام سنگین و بزرگ، مانند ماشین‌آلات ساختمانی یا کشاورزی، می‌توانند با استفاده از تخت‌بارها یا واگن‌های تخصصی در حمل و نقل ترکیبی جابه‌جا شوند.

مراحل انجام حمل و نقل ترکیبی

معمولا فرایند حمل و نقل ترکیبی کالا مسیری را از راه‌آهن، کامیون، کشتی و دوباره کامیون دنبال می‌کند. حمل‌ونقل کامیونی بین پایانه‌های راه‌آهن و بنادر، یک نوع تخصصی از حمل‌ونقل است که معمولا توسط متخصصین انجام می‌شود. در اینجا یک مثال از فرایند حمل و نقل ترکیبی آورده شده است:

1. کامیون یک کانتینر خالی را به محل فرستنده می‌آورد: یک کانتینر ISO  برای پرشدن با مواد شیمیایی مایع به محل فرستنده آورده می‌شود و فرایند حمل‌ونقل شروع خواهد شد.
2. کانتینر با بار پر شده و با کامیون به محوطه راه‌آهن برده می‌شود: باتوجه به مقصد نهایی، کانتینر ISO  پرشده روی یک کامیون بارگیری و به محوطه راه‌آهن منتقل می‌شود. در اینجا برای حمل‌ونقل بیشتر روی قطار قرار خواهد گرفت.
3. کانتینر بر روی قطار قرار داده می‌شود و به منطقه مقصد منتقل خواهد شد: کانتینر ISO  روی یک قطار اختصاصی حمل و نقل چندوجهی بارگیری می‌شود و در امتداد خطوط راه‌آهن اختصاصی چندوجهی به مقصد خود حرکت می‌کند.
4. کانتینر روی یک کامیون قرار داده می‌شود و به گیرنده تحویل داده خواهد شد: هنگامی‌که کانتینر  ISO به منطقه مقصد خود می‌رسد، دوباره روی یک کامیون بارگیری و به گیرنده تحویل داده می‌شود. در اینجا بار تخلیه خواهد شد.
5. کانتینر برای استفاده مجدد با بار دیگر آماده است: پس از تحویل، کانتینر ISO برای استفاده مجدد با بار دیگر آماده است و فرایند حمل و نقل ترکیبی می‌تواند دوباره برای مشتری و مقصد بعدی آغاز شود.

مهم ترین ویژگی های حمل و نقل چندوجهی

حمل و نقل ترکیبی ویژگی‌های زیادی دارد که برخی از مهم‌ترین مسائل حمل‌ونقل را هدف قرار می‌دهد. در اینجا شش مورد از مهم‌ترین ویژگی‌های حمل ترکیبی آورده شده است:

1. خدمات سریع: یک شرکت با استفاده از حمل و نقل چندوجهی، می‌تواند زمان تحویل را کاهش دهد. این کسب و کار می‌تواند از سریع‌ترین وسیله حمل‌ونقل برای مسافت‌های طولانی استفاده کند. استفاده از کانتینرها امکان انتقال کارآمد کالا از یک وسیله حمل‌ونقل به وسیله دیگر را فراهم می‌کند. کاهش زمان بارگیری و تخلیه هم به تحویل سریع‌تر کمک می‌کند.
2. ظرفیت بیشتر: حمل و نقل ترکیبی ظرفیت بیشتری برای پاسخ به نیازهای حمل‌ونقل فراهم می‌کند. در این روش، مسیر رانندگان در مبدا و مقصد معمولا کوتاه است و این امکان را فراهم می‌کند که رانندگان در یک روز چندین بار بارگیری و تخلیه انجام دهند. این درحالی است که در حمل جاده‌ای سنتی، احتمالا راننده مجبور شود هزاران کیلومتر طی کند تا به بار جدید برسد.
3. قابلیت ردیابی: حمل ترکیبی امکان ردیابی دقیق بار را فراهم می‌کند. هر کانتینر هنگام ورود به رمپ چندوجهی اسکن می‌شود و این فرایند امکان پیگیری وضعیت کالا از مبدا تا مقصد و تمامی ایستگاه‌های بین راه را برای صاحبان کالا و شرکت‌های حمل‌ونقل فراهم می‌کند.
4. قابلیت اطمینان: حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی روشی ایمن و مطمئن برای جابه‌جایی بار است و با کاهش میزان جابه‌جایی فیزیکی کالاها، میزان آسیب‌ها و خسارات را کاهش می‌دهد. همچنین امنیت در تمامی مراحل حمل‌ونقل افزایش پیدا می‌کند.
5. سازگاری با محیط زیست: حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی یک روش دوستدار محیط زیست برای حمل کالا است؛ چراکه در مقایسه با روش‌های دیگر از منابع کم‌تری استفاده می‌کند. همچنین با استفاده از وسایل نقلیه کم‌تر در این سیستم، آلودگی کاهش پیدا می‌کند؛ در نتیجه انتشار گازهای گلخانه‌ای از وسایل نقلیه به محیط زیست کم می‌شود. حمل و نقل چندوجهی مزایای زیست محیطی متعددی مانند ردپای کربن کم‌تر، کاهش آلودگی و مصرف سوخت و … را ارائه می‌دهد.
6. ایمنی بیشتر: کانتینرها کالاها را در طول سفر نگهداری می‌کنند. همچنین در هنگام تغییر بین وسایل حمل‌ونقل نیازی به جابه‌جایی ندارند. این کانتینرها مانند یک انبار هستند و خطر آسیب دیدن کالاها را محدود می‌کنند. بنابراین، هیچ کس در حین حمل‌ونقل به کالاها دسترسی ندارد. همچنین استفاده از کانتینرها احتمال سرقت را کاهش می‌دهد. علاوه‌براین، بر خلاف حمل‌ونقل جاده‌ای، کانتینر همیشه تحت نظارت است؛ بنابراین بالاترین امنیت را برای کالاها فراهم می‌کند.

مسئولیت‌ها در حمل و نقل ترکیبی چگونه تقسیم می‌شود؟

در حمل و نقل ترکیبی، مسئولیت‌ها به صورت مرحله‌ای و بین چند طرف مختلف تقسیم می‌شود تا مسیر حمل بار به شکلی هماهنگ و بدون وقفه انجام شود. معمولا تقسیم مسئولیت‌ها به این صورت است:

• فرستنده کالا: فرستنده مسئول آماده‌سازی کالا، بسته‌بندی مناسب، آماده‌کردن مدارک حمل مثل بارنامه و هماهنگی اولیه برای شروع حمل است.
• شرکت حمل و نقل ترکیبی: این شرکت مدیریت کل فرایند حمل را به عهده می‌گیرد. یعنی قرارداد حمل از مبدأ تا مقصد نهایی با این شرکت بسته می‌شود. شرکت حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی موظف است تمام مسیر حمل را برنامه‌ریزی کند و هماهنگی بین روش‌های مختلف حمل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی را انجام دهد.
• شرکت حمل جاده‌ای: شرکت حمل جاده‌ای در مرحله‌ اولیه یعنی برداشتن بار از مبدأ و رساندن آن به پایانه ریلی یا بندر و در مرحله‌ پایانی یعنی تحویل بار از پایانه به مقصد نهایی فعالیت می‌کند.
• شرکت راه‌آهن: شرکت راه‌آهن مسئول حمل بار از طریق خطوط ریلی بین دو منطقه‌ جغرافیایی است. شرکت‌های ریلی بار را از یک پایانه به پایانه‌ دیگر جابه‌جا می‌کنند.
• شرکت حمل دریایی یا هوایی: اگر حمل‌ونقل شامل مسیر دریایی یا هوایی باشد، این شرکت‌ها مسئول حمل بار در بخش بین‌المللی مسیر هستند.
• گیرنده کالا: گیرنده کالا مسئول دریافت کالا در مقصد، بررسی سلامت و انطباق محموله با مدارک حمل و ترخیص نهایی کالا از پایانه است.
• شرکت‌های بیمه و گمرک: این شرکت‌ها مسئول بیمه کردن محموله در برابر خسارات احتمالی و انجام امور گمرکی در زمان عبور کالا از مرزهای بین‌المللی هستند.

از آنجایی‌که در حمل ترکیبی، چندین روش حمل و چندین شرکت دخیل هستند، باید قراردادها به روشنی مشخص کنند که هر طرف دقیقاً در کدام بخش از حمل مسئول است و چه تعهداتی دارد. به همین دلیل، اغلب یک شرکت حمل ترکیبی به عنوان هماهنگ‌کننده اصلی نقش کلیدی دارد تا کل فرایند به صورت منسجم انجام شود.

هزینه حمل و نقل ترکیبی

هزینه حمل کالا با کامیون می‌تواند گران باشد؛ چراکه هرچه مسافت بیشتری را طی کنید، سوخت بیشتری مصرف می‌کنید و هزینه‌های شما بالاتر می‌رود. حمل‌ و نقل چندوجهی به شما این امکان را می‌دهد که از یک حمل‌کننده واحد برای چندین روش حمل‌ونقل استفاده کنید؛ در نتیجه این کار با جلوگیری از جابه‌جایی بیشتر و تجهیزات اختصاصی به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند. فرستنده هزینه را یک بار برای تمام محموله‌ها پرداخت می‌کند و تحویل سریع را با نرخ‌های رقابتی و بدون هزینه‌های پنهان یا اضافی دریافت می‌کند.

در واقع ترکیب حالت‌های مختلف حمل‌ونقل برای جابه‌جایی کالاها باعث افزایش کارایی و ارائه قیمت‌های بهتر می‌شود. به‌عنوان مثال، استفاده از راه‌آهن برای بخش طولانی مسیر و کامیون برای بخش‌های دیگر، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، انعطاف‌پذیری را بالا می‌برد و خدمات بهتری ارائه می‌شود. هرچه زمان بیشتری از حمل بار بر روی خطوط ریلی سپری شود، ارزش و صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به حمل کامل با کامیون خواهید داشت.

حمل و نقل ترکیبی با خدمات رابین مارین

اگر شما هم در حوزه صادرات و واردات انواع کالا فعال هستید، می‌توانید از خدمات حمل و نقل ترکیبی رابین مارین استفاده کنید. شرکت کشتیرانی رابین مارین با هدف توسعه خدمات حمل‌ونقل دریایی و ترانزیت کالا در سطح ملی و بین‌المللی تاسیس شده است. این شرکت با بهره‌گیری از شبکه گسترده نمایندگی در بنادر جنوبی و سراسر جهان، آماده ارائه کلیه خدمات کشتیرانی از جمله قرارداد حمل، ترانزیت، ترخیص کالا و هماهنگی‌های گمرکی با تعهد به ارائه بهترین سرویس در کمترین زمان است. رابین مارین به‌عنوان یکی از برترین شرکت‌های خصوصی کشتیرانی ایران در زمینه جابه‌جایی کانتینری شناخته می‌شود.

سوالات متداول

عوامل درگیر در حمل و نقل ترکیبی چه کسانی هستند؟

عوامل درگیر در حمل و نقل ترکیبی شامل شرکت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، خطوط کشتیرانی، شرکت‌های هواپیمایی، اپراتورهای وایانه، شرکت‌های درایج، کارگزاران گمرکی و شرکت‌های بیمه هستند.

در حمل و نقل ترکیبی از چه وسایل نقلیه‌ای استفاده می‌‎شود؟

در حمل و نقل ترکیبی، برای جابجایی کالا از مبدأ تا مقصد از ترکیب دو یا چند وسیله نقلیه مختلف شامل کامیون، قطار، کشتی و هواپیما استفاده می‌شود.

چگونه می‌توان هزینه‌های حمل و نقل ترکیبی را محاسبه کرد؟

هزینه‌های حمل و نقل ترکیبی با جمع کردن هزینه هر بخش حمل جاده‌ای، ریلی، دریایی یا هوایی، هزینه جابجایی بین درایج، هزینه‌های انبارداری احتمالی و بیمه محموله محاسبه می‌شود.

آیا حمل و نقل ترکیبی برای تجارت بین‌المللی مناسب است؟

بله؛ حمل و نقل ترکیبی به دلیل کارایی، صرفه‌جویی در هزینه و پوشش جهانی، برای تجارت بین‌المللی بسیار مناسب است.

آیا حمل و نقل ترکیبی برای همه نوع کالا مناسب است؟

خیر؛ حمل‌ و نقل چندوجهی برای مواد شیمیایی مایع، کالای خشک فله، مصرفی، فاسدشدنی و همچنین تجهیزات و ماشین‌آلات بزرگ بیشترین کاربرد را دارد.